Hướng Dẫn Toàn Diện: Nhận Diện Và Khắc Phục Rủi Ro Chuyển Đổi Số Ngành Xây Dựng (2025)
Tác giả: VietContech.vn (Chuyên gia Quản lý Dự án Xây dựng Việt Nam – Nhật Bản) | Thời gian đọc: 20 phút
Mở đầu: “Cơn sốt” công nghệ và cái giá của sự vội vàng
Trong suốt hơn 15 năm lăn lộn tại các công trường từ những tòa nhà chọc trời tại Tokyo cho đến các dự án hạ tầng trọng điểm tại Việt Nam, tôi đã chứng kiến không ít những cuộc “lột xác” ngoạn mục nhờ công nghệ. Nhưng song song với đó, tôi cũng nhìn thấy những “xác sống” dự án – nơi mà công nghệ được mua về đắt đỏ nhưng lại nằm phủ bụi, hoặc tệ hơn, trở thành gánh nặng cho bộ máy vận hành.
Bạn có biết rằng, theo một báo cáo gây chấn động từ Autodesk và FMI, dữ liệu xấu (bad data) và sự quản lý thông tin kém hiệu quả đã khiến ngành xây dựng toàn cầu thiệt hại tới 1.85 nghìn tỷ USD chỉ trong một năm? Con số này lớn hơn GDP của nhiều quốc gia cộng lại.
Tại Việt Nam, Chuyển Đổi Số Trong Ngành Xây Dựng không còn là một lựa chọn “có thì tốt” (nice-to-have) mà đã trở thành vấn đề sống còn. Đặc biệt, khi Quyết định số 258/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã chính thức áp dụng lộ trình BIM bắt buộc đối với các dự án đầu tư công cấp I từ năm 2023, áp lực lên các nhà thầu và tư vấn là cực lớn.
Tuy nhiên, bức tranh thực tế không chỉ toàn màu hồng. Các báo cáo uy tín từ BCG hay Forbes đều chỉ ra một thực tế phũ phàng: 70% đến 84% các dự án chuyển đổi số thất bại trong việc đạt được mục tiêu đề ra. Đối với ngành xây dựng – một ngành vốn có đặc thù phân mảnh và bảo thủ, rủi ro này còn cao hơn gấp bội.
Bài viết này không chỉ liệt kê những rủi ro chuyển đổi số ngành xây dựng, mà sẽ đóng vai trò là một bản hướng dẫn thực chiến (Tutorial), đúc kết từ kinh nghiệm xương máu, giúp bạn – những nhà lãnh đạo, quản lý dự án – từng bước nhận diện “bẫy” và thiết lập hàng rào phòng thủ vững chắc cho doanh nghiệp của mình.
Tại sao ngành xây dựng lại “khó” chuyển đổi số hơn các ngành khác?
Trước khi đi vào giải pháp, chúng ta cần hiểu rõ “chiến trường”. Khác với ngành tài chính hay bán lẻ, ngành xây dựng sở hữu những rào cản tự nhiên khiến việc áp dụng công nghệ trở nên rủi ro hơn rất nhiều:
- Tính phân mảnh (Fragmentation): Một dự án xây dựng là sự lắp ghép của hàng trăm mảnh vỡ: Chủ đầu tư, Tư vấn thiết kế, Tư vấn giám sát, Nhà thầu chính, và hàng chục Nhà thầu phụ/Nhà cung cấp. Mỗi bên sử dụng một quy trình, một “ngôn ngữ” và phần mềm khác nhau. Việc đồng bộ hóa là cực khó.
- Tính độc nhất (Uniqueness): Không có hai công trình nào giống hệt nhau. Bạn không thể bê nguyên dây chuyền sản xuất iPhone sang để xây cầu Mỹ Thuận 2. Việc áp dụng quy trình chuẩn hóa (standardization) khó hơn nhiều so với sản xuất công nghiệp.
- Môi trường làm việc khắc nghiệt: Công trường đầy bụi bặm, tiếng ồn, không có internet ổn định và thay đổi liên tục theo thời tiết. Đây không phải là môi trường lý tưởng cho các thiết bị công nghệ mỏng manh nếu không được trang bị chuyên dụng (Rugged devices).
- Biên lợi nhuận mỏng: Ngành xây dựng thường hoạt động với biên lợi nhuận thấp (thường dưới 5-7%). Điều này khiến các doanh nghiệp rất ngại rủi ro khi đầu tư một khoản tiền lớn cho R&D hay phần mềm mới.
Hiểu được bối cảnh này, chúng ta sẽ đi sâu vào 5 rủi ro cốt tử mà tôi thường thấy các doanh nghiệp Việt Nam mắc phải.
5 Rủi Ro Chuyển Đổi Số Ngành Xây Dựng
1. Rủi ro về Văn hóa và Con người: “Bức tường” lớn nhất
Tại sao (Why):
Công nghệ mua được bằng tiền, nhưng tư duy thì không. Rủi ro lớn nhất không nằm ở phần mềm lỗi, mà nằm ở sự kháng cự của nhân sự (Resistance to change). Trong quá trình làm việc với các kỹ sư Nhật Bản, tôi thấy họ có tinh thần Kaizen (cải tiến liên tục) rất cao. Ngược lại, tại nhiều doanh nghiệp Việt Nam, tư duy “tôi làm cách này 20 năm nay vẫn tốt, tại sao phải đổi?” vẫn còn rất nặng nề.
Theo báo cáo State of Digital Adoption in Construction 2024 của Deloitte, 42% doanh nghiệp cho biết thiếu hụt kỹ năng số và sự chấp nhận của nhân viên là rào cản lớn nhất.
Biểu hiện thực tế:
- Mua phần mềm BIM bản quyền hàng chục ngàn đô nhưng nhân viên chỉ dùng để… xuất bản vẽ 2D (CAD) vì quen tay.
- Nhật ký công trình điện tử bị bỏ qua, kỹ sư giám sát vẫn ghi chép sổ tay rồi cuối ngày mới “nhập đối phó” lên hệ thống cho đủ KPI.
- Xung đột thế hệ: Đội ngũ IT trẻ muốn áp dụng công nghệ mới thường vấp phải sự phản đối từ đội ngũ kỹ thuật hiện trường dày dạn kinh nghiệm nhưng ngại công nghệ.
2. Rủi ro về Dữ liệu rời rạc (Data Silos) và “Rác” dữ liệu
Tại sao (Why):
Ngành xây dựng tạo ra lượng dữ liệu khổng lồ nhưng lại bị cô lập (siloed). Thiết kế dùng Revit, Dự toán dùng Excel, Thi công dùng Zalo/WhatsApp để báo cáo, và Kho vật tư dùng phần mềm kế toán riêng. Khi dữ liệu không được đồng bộ, chúng ta đối mặt với “Bad Data”.
Để giải quyết vấn đề này, việc Chuyển đổi số ngành xây dựng với BIM là bước đi tiên quyết để phá vỡ các “hộp kín” dữ liệu này.
Ví dụ đau thương:
Tôi từng chứng kiến một nhà thầu tại TP.HCM phải đập đi xây lại toàn bộ hệ thống MEP (Cơ điện) của một tầng hầm. Lý do? Bản vẽ thi công tại công trường là phiên bản cũ (Rev 02), trong khi đội thiết kế đã cập nhật lên phiên bản mới (Rev 05) trên server để tránh dầm chuyển, nhưng thông tin không được thông báo kịp thời xuống đội thi công. Thiệt hại lên tới hàng tỷ đồng và chậm tiến độ 2 tuần. Đây là cái giá của việc thiếu Môi trường dữ liệu chung (CDE).
3. Rủi ro về Đầu tư Công nghệ: “Bẫy” chi phí và ROI không rõ ràng
Tại sao (Why):
Chi phí bản quyền phần mềm (Revit, Tekla, Navisworks…) và phần cứng là rất lớn. Nhiều lãnh đạo rơi vào bẫy “FOMO” (Fear Of Missing Out – Sợ bỏ lỡ), mua sắm ồ ạt các công nghệ thời thượng như Drone, Laser Scanning hay tham vọng xây dựng Digital Twin là gì? ngay lập tức mà chưa có nền tảng dữ liệu gốc.
Kết quả là chi phí vận hành (OPEX) tăng vọt nhưng năng suất không cải thiện tương xứng. Theo nghiên cứu của McKinsey Global Institute, năng suất ngành xây dựng chỉ tăng trung bình 1% mỗi năm trong 2 thập kỷ qua, thấp hơn nhiều so với mức tăng trưởng của nền kinh tế, một phần do đầu tư công nghệ kém hiệu quả và thiếu chiến lược.
4. Rủi ro về Pháp lý và Sở hữu dữ liệu (Legal Risks)
Tại sao (Why):
Khi chuyển sang làm việc trên mô hình số, ranh giới trách nhiệm trở nên mờ nhạt. Nếu một sai sót trong mô hình 3D dẫn đến tai nạn lao động hoặc sai hỏng kết cấu, ai là người chịu trách nhiệm? Người vẽ (Modeler), người duyệt (Coordinator), hay… phần mềm?
- Quyền sở hữu: Chủ đầu tư có quyền sở hữu dữ liệu gốc (Native files) của nhà thầu không? Đây là vấn đề thường xuyên gây tranh cãi trong hợp đồng.
- Tính pháp lý: Tại Việt Nam, hồ sơ giấy có chữ ký tươi và con dấu đỏ vẫn là pháp lý cao nhất khi ra tòa hoặc thanh tra. Sự “vênh” nhau giữa mô hình số (Digital) và hồ sơ giấy (Physical) là rủi ro tiềm tàng cực lớn khi thanh quyết toán.
5. Rủi ro về An ninh mạng (Cybersecurity)
Tại sao (Why):
Ngành xây dựng đang trở thành mục tiêu mới của hacker. Dữ liệu dự án chứa thông tin nhạy cảm về thiết kế, tài chính, sơ đồ an ninh tòa nhà. Việc sử dụng các thiết bị IoT (camera, cảm biến) không bảo mật tạo ra vô số lỗ hổng (backdoors) để tin tặc xâm nhập.
Quy trình 7 Bước Khắc Phục Rủi Ro & Chuyển Đổi Số Thành Công
Từ kinh nghiệm triển khai thực tế, tôi đúc kết quy trình 7 bước để giúp doanh nghiệp “vượt bão” an toàn. Hãy coi đây là “bí kíp” để bạn điều hướng doanh nghiệp qua vùng nhiễu động.
Bước 1: Đánh giá mức độ trưởng thành số (Digital Maturity Audit)
Đừng bắt đầu bằng việc mua phần mềm. Hãy bắt đầu bằng việc “khám bệnh”.
- Hành động: Sử dụng các khung đánh giá (như của KPMG hoặc Lotus BIM) để xem doanh nghiệp đang ở đâu. Quy trình hiện tại là thủ công (Level 0), bán tự động (Level 1) hay tích hợp (Level 2)?
- Mẹo chuyên gia: Hãy phỏng vấn trực tiếp kỹ sư hiện trường và đội ngũ kho vận, đừng chỉ nghe báo cáo từ các trưởng phòng ngồi văn phòng. Sự thật thường nằm ở nơi lấm lem bùn đất nhất.
Bước 2: Xây dựng chiến lược “Con người đi trước, Công cụ theo sau”
Giải quyết rủi ro văn hóa bằng quản trị sự thay đổi (Change Management).
- Hành động:
- Thành lập “Ban chỉ đạo chuyển đổi số” với sự tham gia của cả lãnh đạo cao cấp (C-level) và những “nhân tố hạt nhân” (những người trẻ, ham học hỏi).
- Tổ chức workshop nội bộ để giải thích “Tại sao (Why)?” thay vì chỉ dạy “Làm thế nào (How)?”. Hãy cho họ thấy lợi ích cá nhân: Giảm bớt việc làm đêm, giảm sai sót phải đền tiền túi, cơ hội thăng tiến.
- Thiết lập cơ chế thưởng nóng cho các đội nhóm áp dụng công nghệ hiệu quả.
Bước 3: Chuẩn hóa quy trình trước khi số hóa (Standardization)
Bill Gates từng nói: “Áp dụng công nghệ vào một quy trình hiệu quả sẽ phóng đại sự hiệu quả. Áp dụng công nghệ vào một quy trình lộn xộn sẽ phóng đại sự lộn xộn.”
- Hành động:
- Rà soát lại quy trình phê duyệt, quy trình báo cáo vật tư, quy trình nghiệm thu.
- Xây dựng bộ quy tắc đặt tên file (Naming Convention) thống nhất. Tham khảo tiêu chuẩn quốc tế ISO 19650 về quản lý thông tin trong xây dựng để đảm bảo tính đồng bộ.
Bước 4: Triển khai thí điểm (Pilot Project) – Mô hình “Sandbox”
Đừng “chơi tất tay” áp dụng đại trà ngay lập tức. Hãy chọn một dự án thí điểm.
- Tiêu chí chọn dự án: Quy mô vừa phải, đội ngũ nhân sự cởi mở, chủ đầu tư có tư duy ủng hộ đổi mới.
- Mục tiêu: Chấp nhận sai sót ở quy mô nhỏ để rút ra bài học (Fail fast, learn fast). Tạo ra một “câu chuyện thành công” (Success story) để lan tỏa niềm tin cho toàn công ty.
Bước 5: Thiết lập Môi trường dữ liệu chung (CDE)
Đây là “xương sống” để giải quyết rủi ro dữ liệu rời rạc.
- Giải pháp: Đầu tư vào các nền tảng CDE (Common Data Environment) như Autodesk Construction Cloud, Procore, hoặc các giải pháp Việt Nam như Base.vn, FastWork tùy ngân sách.
- Nguyên tắc vàng: “Single Source of Truth” (Nguồn sự thật duy nhất). Mọi dữ liệu chỉ được coi là đúng nếu nó nằm trên CDE. Không chấp nhận file gửi qua Zalo là file cuối cùng.
Bước 6: Đào tạo thực chiến và Hỗ trợ liên tục
Đào tạo không phải là một buổi seminar 2 tiếng rồi thôi. Đó là quá trình kèm cặp (coaching/mentoring).
- Hành động:
- Tổ chức các khóa đào tạo ngắn (micro-learning) ngay tại công trường, cầm tay chỉ việc trên thiết bị thật.
- Có đội ngũ IT support túc trực (hoặc online 24/7) để giải quyết lỗi phần mềm ngay lập tức. Nếu phần mềm lỗi mà không ai sửa trong 1 tiếng, kỹ sư sẽ quay lại dùng giấy bút ngay lập tức.
Bước 7: Đo lường và Tối ưu hóa (Measure & Optimize)
Làm sao biết bạn đã thành công? Đừng dựa vào cảm tính.
- KPIs cần theo dõi:
- Thời gian phê duyệt hồ sơ giảm bao nhiêu %?
- Số lượng xung đột (clash) được phát hiện trên mô hình trước khi ra công trường?
- Tỷ lệ lãng phí vật tư giảm bao nhiêu?
Case Study – Bài học từ thực tế
#1: Tập đoàn Xây dựng Coteccons (CTD)
Thách thức Quản trị Sự thay đổi và Chuẩn hóa Dữ liệu khi triển khai ERP (SAP S/4HHANA).
| Nội dung | Chi tiết tóm tắt về rủi ro/thách thức |
| Bối cảnh | Coteccons là doanh nghiệp hàng đầu trong việc áp dụng hệ thống SAP S/4HANA chuyên ngành xây dựng để tích hợp và quản lý toàn bộ chuỗi giá trị (quản lý dự án, tài chính, vật tư, nhân sự) theo thời gian thực. |
| Rủi ro/Thách thức | Thách thức về tốc độ và sự quyết liệt. Việc triển khai một hệ thống ERP quy mô lớn trong ngành xây dựng có quy trình phức tạp (quản lý dự án, đấu thầu, công trường) vốn có tỷ lệ thất bại hoặc chỉ vận dụng một phần rất cao ở các doanh nghiệp khác. Rủi ro ở đây là thất bại triển khai hoặc vận hành kém hiệu quả do thiếu sự đồng bộ, chuẩn hóa quy trình và dữ liệu. |
| Phản ứng & Bài học | Ban lãnh đạo xác định: “Người khác có thể thất bại hoặc làm qua loa, nhưng chúng ta nhất định phải thành công và triệt để.” Thách thức lớn nhất là chuẩn hóa các quy trình tác nghiệp hiện tại để tương thích với quy trình chuẩn quốc tế của SAP. Việc này đòi hỏi sự thay đổi triệt để về thói quen làm việc và tư duy quản lý. |
| Nguồn trích dẫn | Nguồn: CafeF – Chuyển đổi số mùa dịch, Coteccons và tinh thần “không gì là không thể” |
#2: Tập đoàn Vingroup
Vingroup là một ví dụ điển hình về việc định hình lại chiến lược kinh doanh thông qua công nghệ. Tập đoàn đã đẩy mạnh ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI), Dữ liệu lớn (Big Data) và các nền tảng công nghệ khác để tối ưu hóa vận hành và nâng cao trải nghiệm khách hàng trong hệ sinh thái đa ngành (bất động sản, công nghiệp, dịch vụ).
Nguồn tham khảo: Báo cáo thường niên 2024 của Vingroup và các bài viết trên Báo Chính phủ.
Kết quả: Vingroup không chỉ tăng trưởng mạnh mẽ về tài sản mà còn thành công trong việc chuyển hướng chiến lược sang sản xuất phương tiện di chuyển sạch (xe điện VinFast), ứng dụng công nghệ đột phá để phát triển các đại đô thị thông minh.
#3: Dự án Crossrail/Elizabeth Line (London, UK)
- Giải pháp DX thực hiện: Triển khai BIM trên toàn bộ dự án và hệ thống quản lý tài sản Asset Management System.
- Bối cảnh: Dự án đường sắt lớn nhất châu Âu (tên chính thức là Elizabeth Line) với quy mô phức tạp, sử dụng BIM để quản lý thiết kế, thi công và bàn giao vận hành.
- Rủi ro/Thách thức: Rủi ro Quản trị Dữ liệu (Data Governance Risk) và Quản lý Hợp đồng Kém (Poor Contractual Management). Cơ quan chịu trách nhiệm (Crossrail Ltd) đã không có kế hoạch thực tế để hoàn thành chương trình, và mô hình hợp đồng đã làm phức tạp thêm việc kiểm soát chi phí. Các cảnh báo về rủi ro và tình trạng thực tế của chương trình không được báo cáo đầy đủ.
- Kết quả: Dự án chậm trễ nhiều năm và vượt ngân sách hàng tỷ bảng Anh. Nguyên nhân cốt lõi là sự thiếu kiểm soát và quản trị yếu kém đối với dữ liệu và tiến độ.
- Hành động tiếp theo: Thay đổi toàn bộ đội ngũ quản lý cấp cao, thiết lập lại kế hoạch hoàn thành dựa trên thực tế, và tăng cường kiểm soát của cơ quan bảo trợ (sponsors) thông qua các báo cáo minh bạch hơn.
- Nguồn trích dẫn: Nguồn: National Audit Office (NAO) – Crossrail
Câu hỏi thường gặp (Q&A)
1. Doanh nghiệp nhỏ (SME) có nên chuyển đổi số không hay chỉ dành cho “ông lớn”?
Đáp: SME càng cần chuyển đổi số để tối ưu chi phí và tạo lợi thế cạnh tranh. Bạn không cần mua phần mềm triệu đô. Hãy bắt đầu từ các ứng dụng quản lý công việc, chấm công, vật tư trên đám mây (Cloud) với chi phí thuê bao (SaaS) rất thấp, chỉ vài triệu đồng/tháng.
2. Chi phí chuyển đổi số thường chiếm bao nhiêu phần trăm doanh thu?
Đáp: Mức khuyến nghị chung là từ 1% – 3% doanh thu hàng năm. Tuy nhiên, quan trọng là chỉ số ROI (tỷ suất hoàn vốn). Nếu bỏ ra 1 tỷ đồng nhưng tiết kiệm được 5 tỷ tiền vật tư lãng phí, đó là khoản đầu tư siêu lời.
3. Làm sao thuyết phục các kỹ sư lớn tuổi (cây đa cây đề) sử dụng công nghệ?
Đáp: Đừng nói về “chiến lược 4.0” với họ. Hãy chứng minh lợi ích thực tế cho chính họ: “Chú dùng cái này thì khỏi phải làm báo cáo giấy vào cuối ngày, về nhà sớm hơn với vợ con”. Hãy chọn những phần mềm có giao diện cực kỳ đơn giản (User-friendly).
4. Áp dụng BIM có bắt buộc cho mọi công trình tư nhân không?
Đáp: Hiện tại Chính phủ mới bắt buộc với dự án đầu tư công cấp I. Tuy nhiên, với tư nhân, đây là xu thế tất yếu. Các chủ đầu tư lớn (Vingroup, Masterise, Novaland…) đều đang ưu tiên hoặc yêu cầu nhà thầu có năng lực BIM để đảm bảo chất lượng và tiến độ.
5. Rủi ro bảo mật dữ liệu trên Cloud có cao không?
Đáp: Thực tế, dữ liệu trên các nền tảng Cloud uy tín (AWS, Microsoft Azure…) thường an toàn hơn nhiều so với việc bạn lưu trên server tự dựng tại công ty (nơi dễ bị virus, hỏng ổ cứng, cháy nổ). Rủi ro lớn nhất thường nằm ở người dùng (đặt mật khẩu yếu “123456”, chia sẻ tài khoản). Do đó, đào tạo về an toàn thông tin (Cyber hygiene) là bắt buộc.
6. Nếu phần mềm bị lỗi làm chậm tiến độ thì sao?
Đáp: Luôn phải có phương án dự phòng (Backup Plan/BCP). Quy trình kinh doanh liên tục cần được thiết lập để công trường vẫn hoạt động được (ví dụ: quay lại dùng quy trình giấy tạm thời) trong 24-48h nếu hệ thống sập. Đừng bao giờ phụ thuộc 100% vào công nghệ mà bỏ quên kỹ năng cơ bản.
7. Tôi nên bắt đầu từ đâu nếu ngân sách hạn hẹp?
Đáp: Hãy bắt đầu từ CDE (Môi trường dữ liệu chung). Việc tổ chức lưu trữ và chia sẻ file ngăn nắp, đúng phiên bản, ai được xem gì, ai được sửa gì… là bước chuyển đổi số “rẻ tiền” nhất nhưng mang lại hiệu quả cao nhất về mặt quản trị.
Kết luận
Rủi ro chuyển đổi số ngành xây dựng là hiện hữu và không thể xem thường. Nhưng rủi ro của việc không làm gì cả còn lớn hơn gấp nhiều lần – đó là rủi ro bị đào thải khỏi thị trường, khi đối thủ của bạn đã tối ưu hóa chi phí và tiến độ nhờ công nghệ.
Chìa khóa thành công không nằm ở việc bạn sở hữu con robot hiện đại nhất hay phần mềm đắt tiền nhất. Nó nằm ở khả năng quản trị rủi ro, sự chuẩn hóa quy trình và quan trọng nhất là kết nối con người với công nghệ đó. Hãy bắt đầu nhỏ (Think Big, Start Small), hành động nhanh (Move Fast) ngay hôm nay.
Bạn đã sẵn sàng cho bước đi đầu tiên? Hãy chia sẻ bài viết này cho đội ngũ của bạn để cùng thống nhất tư duy đổi mới!
NexContech.vn là cổng thông tin chuyên về Contech (Construction Technology), cập nhật liên tục xu hướng và giải pháp công nghệ mới nhất cho ngành xây dựng tại Việt Nam, bao gồm DX, AI, Robotics và các nền tảng SaaS chuyên dụng.
